Rækjuvinnsla - Hólmadrangur

Hvað er rækjuvinnsla?

Rækjuvinnsla er sú tegund fiskvinnslu sem gengur út á að vinna rækju fyrir markað. Á Íslandi er einkum veidd úthafsrækja eða pólarrækja (pandalus borealis). Rækjan fer á markað fersk, frosin eða lausfryst, ýmist sem heil rækja, rækjuhalar eða skelflett rækja. Langstærstur hluti framleiðslunnar á Íslandi er skelflett lausfryst rækja. Áður en rækjan er skelflett er hún snöggsoðin til að tryggja gæði kjötsins. Á Íslandi eru nokkrar stórar rækjuvinnslur, meðal annars á Hólmavík, Ísafirði, Hvammstanga og í Reykjavík. Einnig eru dæmi um að rækjan sé fullunnin um borð í rækjuveiðiskipum á sérútbúnu vinnsludekki. Rækja er að verðmæti næstmikilvægasta afurð íslensks sjávarútvegs næst á eftir þorski, og er verðmæti hennar um 15% af heildarverðmæti íslenskra sjávarafurða. Skelflett rækja er einkum flutt út til Bretlands og Danmerkur, en nokkuð af heilfrystri rækju er flutt út til Japans.

Nýlega hafa verið gerðar tilraunir með að nýta jarðhita til rækjueldis í landi. Með því móti er hægt að rækta aðrar rækjutegundir sem venjulega þrífast í hlýrri sjó. Ekki er vitað til að Íslendingar hafi neytt rækju í nokkrum mæli fyrr en á 20. öld, en líklega hefur hún verið nýtt sem beita áður en veiðar hófust árið 1935. Í Íslandi eru 12 fyrirtæki í rækjuvinnslu í dag.
(Heimild: wilkipedia - frjálsa alfræðibókin á netinu)

Rækjuvinnslur á Íslandi í dag

Smelltu á kortið til að stækka það

Kortið sýnir staðsetningu rækjuvinnslu á Íslandi.
Þær eru á 11 kaupstöðum eða kauptúnum á landinu. Síðustu fjögur ár hafa verið lagðar niður rækjuverksmiðjur á fjórum stöðum.
Birna Karen Bjarkadóttir merkti inn á kortið en grunnurinn er ókeypis vefkort frá LMI)

Fyrsta rækjuverksmiðjan á Íslandi

Hólmadrangur hóf rækjuvinnslu árið 1965 og sér því 40 ára sögu. Þess verður ef til vill minnst í ár. En fyrsta rækjuverksmiðjan var sett á laggirnar hér á landi árið 1936 . Var rækjan handpilluð en byrjað var að vélpilla hana árið 1956. Vinnslan fer Þannig fram að rækjan er soðin, pilluð úr skelinni, hreinsuð og að lokum fryst. Lítill hluti fer á markað Sem lagmeti.

(Þessar upplýsingar fann Guðjón Hraunberg í bókinni Við sjávarsíðuna-Ísland)

Ekki er langt síðan rækjur voru alfarið handpillaðar en nú hafa svo kallaðir "kerlingarbanar" tekið við.
(Mynd: úr sömu heimild og textinn að ofan)

Hólmadrangur á Hólmavík

Upplýsingarnar hér fyrir neðan eru unnar eftir vettvangsferð 8. bekkjar í Hólmadrang í apríl 2005. Björn Fannar Hjálmarsson og Rósmundur Númason tóku á móti hópnum og svöruðu fyrirspurnum.

Í Hólmadrangi voru unnin 5300 tonn af hrárri  rækju  á siðasta ári. Úr  þvi fengust 2200 tonn af afurðum, þetta eru um 250 gámabílar. Á hverju  bretti eru 10 kassar, í hverjum kassi fjórir pokar, í hverjum poka tvö og hálft kíló.  

Verksmiðjan hefur verið endurbyggð af stórum hluta  og er ein  sú flottasta á landinu, ef ekki i heiminum. Verksmiðjan er afkastamikil og vel rekin.

Rækjan sem Hólmadrangur vinnur er aðallega veidd i Barentshafinu og umhverfis Noreg, í flæmska hattinum og við Kanada og i lögsögu Grænlands. Ekkert af henni hefur verið veitt á Íslandsmiðum þetta árið.

Mest  af  rækjunni er flutt út til Bretlands  sem er  stærsti markaðurinn fyrir kaldsjávarrækju,  einnig  til  Danmerkur, Spánar, Ítalíu, Eistlands og Lettlands. Skipin sem veiða rækjuna eru flest erlend en sum þeirra gerð út af Íslendingum. Einnig fæst rækja frá Hólmadrangi í verslun KSH og Bónus og fleiri verslunum í Reykjavík.

Gæðaeftirlit er mjög mikilvægt í rækjuvinnslu og í fundarherbergi Hólmadrangs eru margar hillur fullar af möppum um gæðakerfi. Þær upplýsingar þarf að geyma í 1 ár fram yfir síðasta söludag rækjunnar, ef eitthvað kemur uppá varðandi gæði rækjunnar sem er seld frá verksmiðjunni. Ef þetta er ekki gert er ekki hægt að selja neitt frá verksmiðjunni.

Hreinlæti er mikilvægt og eru reglur í gangi um það. t.d. má ekki vera með skartgripi (nema giftingarhring) og allir þurfa að vera með hárnet. Starfsfólkið á að fylgja þessum reglum. Notaðar eru fjórar aðferðir til að meta þrif og tékkað er á hvort starfsfólk stendur sig. Allt starfsfólk fer líka í svokallaða nýliðafræðslu og þar er farið yfir vinnsluna frá A-Ö. Svo er regluleg námskeið í ýmsu sem fylgir starfinu.
Fatnaður er allur þveginn daglega og það þarf extra hlífðarfatnað ef maður er inn á soðna svæðinu (eftir að búið er að sjóða rækjuna) en minna inn á hráa svæðinu (áður en rækjan er soðin). Ef starfsmaður hnerrar ! er hann frekar sendur heim en að vera mjög kvefaður í vinnunni.

Í framleiðslu hjá Hólmadrang er unnið í u.þ.b. 18 stöðugildum, auk þess sem þar er framkvæmdastjóri, vinnslustjóri, vélstjórar og tvær konur sem gegna samtals 120% stöðu við skrifstofu og mötuneyti. Stundum vinna fleiri þar á sumrin. Viðtöl við nokkra starfsmenn er að finna hér:
Alda Guðmundsdóttir á bandinu
Bryndís Sveinsdóttir á skrifstofunni
Lýður Jónsson í móttökunni
Rósmundur Númason í vélunum

Ársvelta Hólmadrangs var um 900 milljónir á síðasta ári (2004). Þar af er hráefniskostnaður um 70% og annar kostnaður um 25-28%

Pillun er það kallað þegar rækjur fara í valsa sem snúast og grípa skelina og fletta henni af.

Íshúðun er vatn sem ver rækju fyrir frostskemmdum, glassering, og eykur þannig geymslutíma hennar. Geymslutími í frosti er frá 4-18 mánuðir hámark.

Vatnsnotkun er 1200 tonn af köldu vatni á dag. 200 kör á dag.

Saltnotkun er 2 - 400 tonn á ári.

Úr rækjuvinnslu

Hvar er rækjan unnin?

Hvaða eru margar rækjur á einu bretti af unninni rækju?

Hvar er rækjan sem unnin er á Hólmavík veidd?

Rækjuverksmiðja Hólmadrangs



Hvað er gert á bandinu?

Hvar er rækjan seld?

----------------------------